Om de verlokkingen en gevaren van fascisme, nationaalsocialisme en communisme in West-Europa tegen te gaan werd het uitgangspunt: we gaan zorgen voor voldoende welvaart. We smoren het potentiële kwaad in overvloed. Deze West-Europese context werkte voor decennia wereldwijd behoorlijk normerend.
Dit – in mijn beleving – neoliberale gedachtegoed heeft ons doen geloven dat we in een meritocratie leven: succes is een keuze, falen is persoonlijk. Vrijwillige zelfuitbuiting die aan het ontaarden is in een burn-out cultuur. We kunnen steeds minder omgaan met verlies en pijn en tekort – en dat verstoppen we in consumptie, roes en toenemend: rancune.
Want dat ‘glorende falen’ dat steeds meer voelbaar wordt (we slopen de planeet, we hollen de grote institutionele instellingen uit, en we richten onszelf ten gronde in uitputting), laat zich steeds minder wegstoppen onder die palliatieve lappendeken van overvloed. Welvaartsverhogende groei zonder welzijnsverhogende groei is een reële optie op morele schaarste.
Het land waar overvloed bijna tot religie is geworden – de VS – lijkt steeds meer die normerende context te zijn geworden. In Europa in het algemeen en in Nederland in het bijzonder volgen we bijna maniakaal het Amerikaanse nieuws. Ook in de wijze waarop daar met dat ‘glorende falen’ wordt omgesprongen. Een overvloed aan rancune.
Typerend vond ik de wijze waarop er werd omgesprongen met de moord op Charlie Kirk – een matige en vrij onbekende christelijk-nationalistische influencer (vraag iemand in Nederland nu naar wie Kirk was – en ik vrees dat een grote leegte in de ogen zichtbaar wordt). Die moord bepaalde – of beter: domineerde – bijna een week het nieuws in Nederland. Kirk werd de voorvechter van het vrije woord – vooral voor woke-rechts Nederland. Wierd Duk (o ja, die) vergeleek de moord met die op Martin Luther King. Werkelijk – een prediker van barmhartigheid gelijkschakelen met een haatprediker…
Want even voor de goede orde. Die Kirk noemt zwarte vrouwen dom, vindt dat mannen die met andere mannen naar bed gaan moeten worden gestenigd, en vrouwen moeten zich onderwerpen aan hun man. Dat dus, en meer. Met een klemmend beroep op de bijbel. Welja.
(als een imam dit zou verkondigen dat stond die hele woke-rechtse bende op hun achterste benen – eruit met die moslims). Hypocrisie als hun ethische richtlijn.
Rancune dus – naar alles wat niét ‘Maga’ is; en veel is niet-Maga zo geloven ze daar. En steeds meer ook hier, waar we ons bijna wellustig spiegelen aan de haat die over de grote plas walmt. Met een geur van fascisme en een vlaag van geweld. Die kant moeten we niet op, want het zet niet alleen de tijd terug, maar ook beschaving.
Zand erover, zou ik zeggen. Een dikke laag.
Het is tijd voor nieuwe overvloed om het onbehagen positief te adresseren: van medemenselijkheid en barmhartigheid, ‘zorgen voor en weten van’ (dichtbij en verbinding), levenskunst, tot innovatie, ontdekken en verbeterdrift – positief voorwaarts.
Samenlevingen falen niet omdat zij een verkeerde koers uitzetten – zij falen omdat zij niet de moed hebben zich een andere koers voor te stellen.
L.L. Stegman
November 2025
