Geen enkele organisatie ontsnapt aan ‘wicked problems’, onmogelijke conflicten tussen tegenstrijdige krachten: familiedruk en werkeisen, voldoen aan de behoeften van de klant met behoud van een consistent en gericht product, of assimilatie van technologische verandering met behoud van kernwaarden en cultuur.

Een ander perspectief, een ander wereldbeeld, een ander paradigma zou extra manieren van denken, waarnemen, waarderen, onderzoeken en handelen opleveren. Die kunnen worden toegepast op deze lastige en glibberige problemen.

Elke poging om de huidige problemen aan te pakken is voortgekomen uit een bepaald wereldbeeld, een bepaalde reeks aannames over hoe de wereld werkt – een bepaald paradigma. Een paradigma wordt meestal als vanzelfsprekend beschouwd. We behandelen ze als gezond verstand: onze vertrouwde kijk op het leven, onze gewone manier om dingen te begrijpen. Een paradigma opent bepaalde mogelijkheden om waar te nemen, te denken, te organiseren en te handelen, maar sluit ook andere mogelijkheden uit. Dit buiten beschouwing laten van bepaalde factoren of concepten maakt deel uit van de basisregels van het spel, een van onze vanzelfsprekendheden. Wat we nodig hebben om de huidige problemen aan te pakken is een andere manier om naar onze situatie te kijken, een nieuwe kaart van de werkelijkheid, een alternatief paradigma. 

Onze kijk op de menselijke natuur is belangrijk omdat veronderstellingen die we hebben over andere mensen ons gedrag bepalen en de manier waarop we organisaties ontwerpen en leiden. Als je gelooft in het bestaan van command-and-control mensen, dan zal command-and-control systeemontwerp volgen. Om complexiteitsrobuuste organisaties te bouwen, is een gedeelde, verlichte en verfijnde kijk op de menselijke aard nodig.

We hebben bedachtzame leiders nodig – die hun angst voor kwetsbaarheid overstijgen, die niet op zoek zijn naar nieuwe manieren om zichzelf te beschermen, die handelen in dienst van het geheel, niet in hun eigen belang. De bedachtzame staat van bewustzijn kan worden omschreven als een open, beschikbare, aandachtige aanwezigheid voor wat er zowel intern als extern gebeurt, wat gepaard gaat met een verlies van rigide zelfdefinitie. Dat is moed.

De bedachtzame leider neemt een houding aan van openheid en onthechting, die zich beide in verschillende vormen manifesteren. Dat omvat een houding van ontvankelijkheid: situaties dienen met zoveel mogelijk openheid en zo min mogelijk oordeel tegemoet worden getreden.

Een tweede aspect van openheid en onthechting is loslaten. Een houding van verantwoordelijk zijn in een situatie zonder alle aspecten ervan te hoeven controleren. Dit vereist luisteren en kijken, zonder verstrikt te raken in een poging om iets op te lossen. 

Goed begrepen betekent leiderschap in complexiteit werken met het systeem, niet met de mensen. Het heeft minder te maken met de persoonlijkheid van de individuele leider en meer met leiderschap als een sociaal proces. Het maakt leiderschap uitdagender, omdat het inspeelt op het feit dat leren en ontwikkelen niet triviaal zijn, maar complex van aard. Leiderschap in deze zin werkt door het beïnvloeden van mensen en hun (dynamische) contexten, systematisch, rekening houdend met de menselijke individualiteit, wat betekent dat structuren en waarde(n) worden gecreëerd. Leiderschap wordt dus meer en meer een systeemvaardigheid.

Relaties zijn de valuta van echt leiderschap. Het authentiek omgaan met de mensen om hen heen is de eerste taak voor leiders, vanwege het vertrouwen dat hierdoor wordt opgebouwd.

Leiders die een betekenisvolle band kunnen opbouwen met werknemers en andere belanghebbenden zullen uiteindelijk meer invloed uitoefenen dan zij die dat niet kunnen.

Misled van Twan van de Kerkhof is niet het volgende ‘Hoe…’ boek, noch een tien-stappen-handboek om een betere leider te worden. Dank daarvoor! Dit boek legt niet alleen de leugens over leiderschap bloot, het reflecteert ook op de perspectieven, biedt inzichten en stelt vragen. Het nodigt de lezer uit om echt diep te graven in leiderschapskwesties en hun eigen positie daarin.