We voelen dat de (westerse) achteruitgang is begonnen. Absoluut al in macht, relatief nog in invloed. Er is nood aan ideeën over het management van de terugtocht, met behoud van gezamenlijkheid. Die zijn in geen velden of wegen te bekennen. Geen spoor van gedachtenvorming hierover.
In die leegte ontstaat ruimte voor autoritaire leiders – aantrekkelijk voor mensen die complexiteit niet verdragen. Beide – autoritaire leiders, en mensen die complexiteit niet verdragen – nemen in aantal toe. Het gaat daarbij minder om feiten dan om wilskracht en macht. Dan verdwijnt de mogelijkheid om op een redelijke manier conflicten op te lossen – elk conflict wordt een machtsstrijd met een ‘vijand’.

Autoritaire leiders scheppen voordat zij aan de macht komen, een leugenachtige wereld, die consistent is – mensen zijn bang voor onvoorspelbaarheid, en ervaren de schokken die het leven met zich meebrengt in toenemende mate als onrecht. Deze demagogen zijn de auto-immuunziekte van de democratie geworden zoals (de Duitse socioloog Max Scheler ruim een eeuw geleden voor het eerst opmerkte).
Wrok, afgunst, haat en bovenal de overtuiging dat het ‘systeem’ oneerlijk is – tegen je land, tegen je groep en vooral steeds meer tegen jezelf – zijn belangrijke sentimenten die leven bij de mensen die ooit geloofden te behoren tot een in hun ogen speciale, een unieke en een superieure gemeenschap. En merken dat dat niet meer zo is. 
In de kern betekent brutisme:
een radicaal, cynisch en hardhandig individualisme door verlies aan verbindende zingeving.
Brutisme is een vlucht voorwaarts in de collectieve hang naar nostalgie – én het besef dat het een onvervulbaar individueel verlangen is.

We zijn beland in een ‘cultuur der dingen’ (Auke van der Woud, De nieuwe mens, de culturele revolutie rond 1900, 2015) – daarmee wordt de wereld voor het eerst begrepen in termen van materiële zaken en zintuiglijke stimuli. En niet in die van tijdloze principes en ethische regels. Zij vertegenwoordigt het einde van gehate begrippen als meritocratie, competitie en de vrije markt, principes die per definitie en uiteindelijk nooit de minder succesvolle burgers ten goede zijn gekomen. Het is het vervolg van een langer rondreizend circus van sociaal verval, opgeblazen lol (Farage, Johnson), politieke ijdelheden en rancune, tegen een achtergrond van honger naar macht, roem, rijkdom.
Na een periode van sociale vooruitgang winnen autocraten aan populariteit.

Trump, Poetin, Xi – ze kenmerken zich alle drie door een op macht gebaseerde onverschilligheid voor de werkelijkheid, het idee dat het verleden veranderd kan worden (‘geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars’), collectivisme en propaganda.
En dat alles gedreven door de zoektocht naar het gevoel dat de eigen natie of groep het beter doet dan de andere. Afwijzing van de ander doet nu eenmaal het gevoel van eigenwaarde toenemen.
Zodra angst, haat, jaloezie en macht om de hoek komen kijken, lijkt iedere werkelijkheidszin te worden ontwricht.

Carl von Clausewitz zei al:
‘If the mind is to survive this constant battle with the unexpected, two qualities are indispensable: first, an intellect that even in this moment of intense darkness retains some trace of inner light that will lead to truth, and second, the courage to go where that faint light leads.’
(in: On War).

Deze kwaliteiten zijn schaars.
En dat is angstaanjagend.

‘Wees fatsoenlijk’, vatte George Orwell de boodschap van het oeuvre van Charles Dickens eens samen – maar dat is niet genoeg om misstanden op te lossen. Mensen, wist Orwell, zijn lang niet in alle opzichten te vertrouwen, een moreel appel om je fatsoenlijk te gedragen tegen je medemensen is altijd nodig. Dus:
Wees moedig!

Moed is een concept dat een boek (of boekenkast) op zichzelf verdient. In deze context gaat het erom dat twee belangrijke kenmerken van moed bij elkaar moeten komen. In de eerste plaats moet het gaan om een intrinsieke gedrevenheid. Externe druk leidt mogelijk tot heldhaftigheid, maar moed komt uit jezelf. En ten tweede stap je in het ongewisse – je gaat op weg zonder te (kunnen) weten waar precies je uitkomt.
Daarom, zoals Ludwig Wittgenstein stelde: ‘Moed is altijd origineel.’
Wees origineel!

Leo van de Voort
Maart 2025